W dniu 8 grudnia 2016 r. Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt III CZ 54/16 wydał postanowienie, w którym dobitnie stwierdził, że sąd niebędący sądem opiekuńczym nie jest pozbawiony możliwości podjęcia takich działań, które zmierzałyby do ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej. Sąd ten zauważył, iż choć takiego kuratora ustanawia sąd opiekuńczy na wniosek niepełnosprawnego albo organizacji pozarządowej, działającej za jego zgodą, to jednak inny sąd niż opiekuńczy posiada również pewne możliwości w tym zakresie. Niniejsze postanowienie zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny: pewien sąd rejonowy zasądził od pozwanej ponad 16 tys. zł wraz z odsetkami na rzecz gminy, będącej zarazem powódką w sprawie, a w pozostałej części oddalił powództwo w stosunku do pozwanej. Należy podkreślić, iż pozwana była osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym i trwałym. Cierpiała nadto na zaniki pamięci, przez co nie mogła funkcjonować bez opieki. W związku z tą okolicznością, o toczącym się postępowaniu został zawiadomiony prokurator, który jednak nie wziął udziału w sprawie. Sąd rejonowy z powodu nieuczestniczenia pozwanej w rozprawie – wydał wyrok zaoczny. Od tego wyroku apelację wniosła strona powodowa, zaskarżając rozstrzygnięcie w stosunku do pozwanej, w części, w jakiej sąd I instancji oddalił powództwo. Sąd okręgowy w niniejszej sprawie, uchylił wyrok wobec niepełnosprawnej pozwanej, zniósł postępowanie w tym zakresie oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejonowemu. Zauważył nadto, iż w stosunku do pozwanej, postępowanie przed sądem I instancji obarczone było nieważnością, ponieważ nie miała ona możności obrony swoich praw – o czym stanowi art. 379 pkt 5 kpc. Stwierdził również, iż w opisanej sprawie zachodziły dostateczne przesłanki do ustanowienia kuratora dla pozwanej – zgodnie z art. 183 § 1 kro. Strona powodowa, działając na podstawie art. 394¹ § 1¹ kpc, wniosła zażalenie do Sądu Najwyższego, w którym stwierdziła, że w sprawie nie doszło do naruszenia prawa procesowego, które mogło skutkować pozbawieniem strony możności obrony swych praw. Podniosła nadto, że art. 183 § 1 kro jako przepis o charakterze materialnym, nie może stanowić podstawy do ustanowienia w sprawie kuratora, bowiem w niniejszym stanie faktycznym jedynym przepisem, który mógłby znaleźć zastosowanie jest art. 600 kpc, który reguluje jednakże uprawnienia sądu opiekuńczego. Zdaniem strony powodowej, sąd I instancji nie był władny poszukiwać innych – niż zawiadomienie prokuratora – sposób zaktywizowania strony w postępowaniu. SN nie zgodził się z powyższymi twierdzeniami. Zaznaczył natomiast, że w jego ocenie sąd okręgowy słusznie przyjął, że w niniejszej sprawie miała miejsce przesłanka nieważności postępowania w stosunku do pozwanej. Przypomniał również, że stan osłabienia umysłowego (w tym również spowodowany wiekiem), niekwalifikujący się jako choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inny rodzaj zaburzeń psychicznych określających podstawy ubezwłasnowolnienia, stanowi jednakże ułomność w rozumieniu art. 183 kro. Zdaniem SN w sytuacji, gdy sąd rejonowy dostrzegł niepełnosprawność pozwanej, a prokurator nie wiął udziału w postępowaniu – sąd ten obowiązany był zawiadomić sąd opiekuńczy o tych okolicznościach, które uzasadniałyby jego zdaniem ustanowienie kuratora. Sąd Najwyższy przywołał również art. 572 § 1 kpc, zgodnie z którym: ,,każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy”. Zauważył również, iż § 2 tego artykułu wśród podmiotów, na których ciąży taki obowiązek – wymienia także sądy. W opinii SN przytoczone postanowienia stanowią dostateczne instrumenty, umożliwiające aktywność sądów w celu zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości takim osobom, których wiek i stopień niepełnosprawności fizycznej lub umysłowej, uniemożliwiają podjęcie obrony. W związku z powyższym, SN oddalił zażalenie strony powodowej.