Śmierć uczestnika postępowania a wpis do księgi wieczystej – ważna uchwała SN

Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa zainicjowała łącznie kilkadziesiąt postępowań przed stołecznymi sądami domagając się, by jej członkowie uzyskali dostęp do przydomowych garaży. Spółdzielnia ta wniosła o wykreślenie z III działu księgi wieczystej nieodpłatnej bezterminowej służebności gruntowej, która w praktyce polegała na możliwości przejazdu oraz przechodu przez pas drogi o 8 metrach szerokości. Spóldzielnia niezadowolona z rozstrzygnięcia Sądu wniosła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, jednakże jak się potem okazało – uczyniła to po terminie, w związku z czym Sąd ją odrzucił. Strona złożyła zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej argumentując, że dotrzymała terminu do wniesienia skargi. Tymczasem Sąd Okręgowy posługując się systemem PESEL stwierdził, że w latach 2014 oraz 2017 zmarli uczestnicy postępowania, lecz mimo to nie zostało ono umorzone ani zawieszone. W obliczu takiej sytuacji Sąd Najwyższy zwrócił skargę kasacyjną wskazując, iż na gruncie niniejszego stanu faktycznego postępowanie należało zawiesić. Sąd Okręgowy doręczył więc spadkobiercom zmarłych uczestników odpisy skargi kasacyjnej oraz zażalenia. Jako że Spółdzielnia zainicjowała kilkadziesiąt analogicznych spraw, opisany problem wystąpił w każdej z nich. Mając na uwadze stopień złożoności sprawy, Sąd Okręgowy zwrócił się z pytaniem do Sądu Najwyższego czy po dokonaniu wpisu w księdze wieczystej postępowanie trzeba zawiesić jak nakazywałby to art. 174 § 1 pkt 1 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc, a potem podjąć je z udziałem następców prawnych zmarłych uczestników, czy raczej postępowanie toczyć w dalszym ciągu oraz umożliwić spadkobiercom wniesienie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym? Jak zauważył Sędzia sprawozdawca prof. Karol Weitz postępowanie wieczystoksięgowe ma charakter szczególny, wszak służy rejestracji zdarzeń prawnych odnoszących się do nieruchomości. Sąd Najwyższy dokładnie pochylił się nad wykładnią art. 626¹ § 2 kpc, który stanowi, że w przypadku postępowania wieczystoksięgowego: ,,uczestnikami postępowania oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić”. Zdaniem SN następca prawny uczestnika nie mieści się w kręgu podmiotów wymienionych w tym przepisie. W konsekwencji, jeżeli w toku postępowania umiera któryś z uczestników, którego prawo ma zostać wykreślone, to wówczas  następca prawny zmarłego nie jest właścicielem ujawnionym w księdze wieczystej. Sędzia Weitz podkreślił przy tym, że: ,,przedmiot następstwa prawnego nie obejmuje przedmiotu postępowania wieczystoksięgowego. A zatem przepisów o zawieszeniu postępowania nie stosuje się. SN miał na względzie, że następcy prawni także korzystają z ochrony swych praw i są z tym związane pewne ryzyka. Uznał jednak, że adekwatnym środkiem będzie powództwo o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym”. Opisana uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego została wydana w dniu 28 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 25/18.